میدان نقش جهان اصفهان یکی از آثار ثبت شده از ایران در فهرست میراث فرهنگی یونسکو است. اغراق نیست اگر بگوییم این میدان تاریخی، یکی از نمادهای اصلی و برجسته فرهنگ و تمدن ایران محسوب می‌شود. هر سال گردشگران خارجی زیادی برای بازدید از این اثر ملی وارد کشور می‌شوند. بسیاری از مردم ایران نیز در بازید از شهر اصفهان، یک روز را به گشت‌وگذار در میدان نقش جهان اختصاص می‌دهند. در این مقاله به بیان تاریخچه و عجایب میدان نقش جهان می‌پردازیم.
تاریخچه میدان نقش جهان
بنای اولیه این میدان در دوره تیموریان احداث شد اما شاه عباس اول در دوره صفویه آن را گسترش داد. در حقیقت شکل امروزی این میدان در دوره صفویه ایجاد شده است. بسیاری از بناهای اطراف این میدان نیز در همین دوره زمانی احداث شده است. در آن دوره اصفهان پایتخت کشور ایران بود. متاسفانه بخشی از آثار ارزشمند اطراف میدان تخریب شده است. در دوره صفویه رژه قشون، بازی چوگان، برگزاری جشن‌های آیینی و مراسم مذهبی در میدان نقش جهان اصفهان صورت می‌گرفت.
معماری میدان نقش جهان
عرض میدان اصلی حدود ۱۶۵ متر و طول آن 560 متر بوده و مساحت این اثر ملی نزدیک به ۸۵ هزار متر مربع است. شیخ بهایی، استاد علی اکبر اصفهانی و استاد محمدرضا اصفهانی خالقان این اثر جاودانه هستند. دور تا دور میدان ۲۰۰ هجره دو طبقه قرار دارد و همچنین، بناهای معروفی در طراف میدان مثل کاخ عالی‌قاپو، مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد امام به دست معماران پرآوازه ایرانی ساخته شده است.
بناهای اطراف میدان نقش جهان
در اطراف میدان نقش جهان، چند اثر تاریخی وجود دارد که به شگفتی‌های این میدان اضافه کرده است.
- مسجد شیخ لطف‌الله: در قسمت شرقی این میدان، مسجد شیخ لطف‌الله احداث شده است. این مسجد نیز به دستور شاه عباس در سال ۱۰۱۱ ساخته شد. گفته می‌شود ساخت این مسجد حدود ۱۷ سال به طول انجامیده است. شیخ لطف‌الله جزو علمای مطرح شیعه محسوب می‌شود. در کنار این مسجد، مدرسه‌ای به همین نام نیز بنا شده بود که متاسفانه امروز اثری از آن نیست.
- کاخ عالی‌قاپو: یکی دیگر از بناهای چشم‌نواز میدان نقش جهان کاخ عالی‌قاپو است. این کاخ نیز به دستور شاه عباس ساخته شد و دارای پنج طبقه است. نقاشی‌های مینیاتوری شگفت‌انگیزی بر روی دیوارها و سقف این کاخ مشاهده می‌شود. علاوه بر این کاخ عالی‌قاپو به صورت آکوستیک طراحی شده است تا هنگام پخش موسیقی و آواز، پژواک صدا به طرز خارق‌العاده‌ای در فضا منتشر شود.
- بازار اصفهان: بازار سنتی اصفهان نیز که یکی از قدیمی‌ترین بازارهای منطقه خاورمیانه محسوب می‌شود، در این میدان واقع شده است. این بازار بزرگ ۸ کیلومتر طول دارد و امروزه یک مرکز گردشگری و تجاری محسوب می‌شود. بناهای دیگری نیز در حول این میدان تاریخی احداث شده بودند که متاسفانه در طول زمان از بین رفته‌اند.
مظلومیت میدان نقش جهان اصفهان در دوره قاجاریه
متاسفانه شاهان قاجاری خیانت‌های زیادی به این مملکت کرده‌اند. بسیاری از بناهای تاریخی اصفهان در این دوره مورد بی‌مهری شاهان قاجار قرار گرفت. جنگ‌های داخلی و عدم توجه به اصول مرمت و بازسازی سبب شد تا بخش‌های متعددی از میدان نقش جهان اصفهان به مرور تخریب شده و آثاری از آن باقی نماند. بی‌توجهی این حکما به حدی بود که حتی نسبت به مقاوم‌سازی کاشی‌ها و ظاهر بناهای تاریخی نیز اقدامی صورت نگرفته است و بسیاری از هنرهای ظریف بنایی و نازک‌کاری‌های انجام شده، تخریب شده است.
اهمیت میدان نقش جهان اصفهان از نظر اروپایی‌ها
دانشمندان و بزرگان اروپایی وصف‌ها جالبی از میدان نقش جهان کرده‌اند. موارد زیر جملاتی از مشاهیر اروپایی درباره این میدان شگفت‌انگیز است:
- دیو لافوا، یکی از گردشگران مشهور فرانسه در سال ۱۲۹۸ از این میدان اعجاب‌انگیز بازدید کرد. او صراحتا بیان کرده است که تمدن و فرهنگ اصفهان و میدان نقش جهان، در هیچ کجا دنیا نمونه ندارد.
- پیترو دلاواله ایتالیایی نیز این میدان را یک اثر خیره‌کننده توصیف کرده است. او که خودش در مهد معماری‌های با شکوه متولد شده است، طرح‌های میدان نقش جهان اصفهان را بسیار زیبا و هماهنگ می‌داند و اتصال و یکپارچگی آن‌ها را تحسین می‌کند. او حتی معماری این میدان را نسبت به آثار برجسته‌ای مثل میدان ناوو در شهر رم برتر قلمداد می‌کند.
- پرفوسور هینتس، ایران‌شناس آلمانی اصول شهرسازی و معماری میدان نقش جهان را به عنوان یک استثنا در جهان معرفی می‌کند. بسیاری از کارشناسان و گردشگران دیگر نیز با دیدن عظمت و زیبایی‌های این میدان لب به تحسین از هنر و تمدن ایران و اصفهان گشوده‌اند.
بی‌شک میدان نقش جهان اصفهان یکی از آثار برجسته تاریخ کشور و مایه غرور و مباهات تمام مردم سرزمینمان است. بازدید از این میدان ما را با هنر و دانش دوره صفویه و تمدن تحسین‌برانگیز ایرانیان بیشتر آشنا خواهد کرد.
