پل خواجو یکی از نمادهای شهر اصفهان محسوب می‌شود. این پل زیبا در سال ۱۰۶۰ هجری قمری بر روی زاینده‌رود ساخته شد. در آن ایام از این پل برای عبور عابران و کالسکه‌ها استفاده می‌شد. تاریخچه پل خواجو نشان می‌دهد این بنای چشم‌نواز ارزش‌های گردشگری، ملی و فرهنگی فراوانی دارد. این پل در دی ماه سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.
ساخت پل خواجو
پل خواجو به دستور شاه عباس دوم ساخته شده است. نام‌های دیگری نیز برای این پل در کتب و متون تاریخی ذکر شده است. پل شاه، بابارکن‌الدین، حسن‌آباد، شاهی و … از جمله نام‌های پل خواجو هستند. سال‌ها پیش در نزدیکی این پل محله‌ای به نام خواجو وجود داشته و نام این پل نیز به همین دلیل خواجو تعیین شده است. لغت خواجو از کلمه خواجه گرفته شده است. در دوران صفوی خواجه‌ها دارای جایگاه ادبی و عرفانی بالایی بوده‌اند.
معماری پل خواجو
معماری و کاشی‌‌کاری‌های پل خواجو یک اثر بی‌همتا در جهان است. پهنای پل حدود ۱۲ متر است و طول آن به ۱۳۳ متر می‌رسد. در یک طرف این پل پله‌هایی در مجاورت زاینده‌رود ساخته شده است. تعداد پله‌ها ۱۱ عدد بوده که در زمان جاری شدن رود، بخشی از آن‌ها زیر سطح آب قرار خواهند گرفت.
دهانه پل خواجو ۲۴ متر است و دو مجسمه شیر سنگی در ضلع شرقی این بنای تاریخی مشاهده می‌شود. این دو شیر نمادی از سپاهیان بختیاری اصفهان است که در دوره صفویان شهرت و محبوبیت بسیاری داشته‌اند.
سال‌ها پیش پل خواجو نقش سدبند را نیز بازی کرده است. معماری این پل دیدنی به این صورت است که بتواند جریان آب را کنترل کند. دریچه‌هایی در قسمت پایینی این پل وجود دارد که به کمک آن‌ها شدت جریان آب قابل افزایش یا کاهش است. کشاورزان در قدیم از این قابلیت پل خواجو برای ماه‌های آبیاری استفاده می‌کردند.
همچنین گفته می‌شود میزان استحکام این پل رابطه مستقیمی با حجم آب جریان یافته در زیر پل دارد. موضوعی که اگر صحیح باشد می‌تواند سبب نگرانی کارشناسان و حامیان آثار تاریخی و ملی شود.
گرچه در مقاطعی عبور و مرور خودرو از روی این پل بلامانع بوده است، اما طی سال‌های اخیر برای حفظ بافت قدیمی و جلوگیری از تخریب پل، تنها عابران حق قدم زدن روی پل خواجو را دارند.
با مطالعه تاریخچه پل خواجو و معماری خاص آن متوجه می‌شویم این پل کاربردهای فراوانی در حمل و نقل، تفریح، کشاورزی و … داشته و علاوه بر آن نماد شرافت و عزت ایران و شهر اصفهان بوده است.
تفاوت پل خواجو و سی و سه پل چیست؟
حال که صحبت از پل خواجو است، بد نیست به سی و سه پل اشاره‌ای بکنیم. بارزترین تفاوت پل خواجو و سی و سه پل تعداد و طرح دهانه‌های این دو پل است. تعداد دهانه پل خواجو 24 عدد است، درحالیکه سی و سه پل 33 دهانه با طرحی متفاوت دارد.
ظاهر پل‌ها، نمونه دیگری از تفاوت پل خواجو و سی و سه پل است. وسط پل خواجو عمارتی وجود دارد که در گذشته مخصوص خوش گذرانی شاهان صفوی بوده است. اما، سی و سه پل ظاهری یکدست دارد.
نکات اسرار‌آمیز در تاریخچه پل خواجو
یکی از نکات جالب و برجسته این پل برای کارشناسان گردشگری و تاریخ‌شناسان، شیرهای سنگی، نقش نگارهای کار شده در دیواره‌ها و معماری عجیب ستون‌های این پل است.
اگر در قسمت انتهایی طبقه پایین پل خواجو بایستید و با زاویه ۴۰ درجه به دیواره‌های پسین و پیشین نگاه کنید، یک شمع را مشاهده خواهید کرد. این دقت و ظرافت در طراحی اعجاب‌آور است. در آن دوره طراحی چنین اشکالی بدون استفاده از ابزارهای پیشرفته بسیار سخت بوده است.
در سال ۱۳۸۸ سنگ قبرهایی در بدنه پل خواجو کشف شد. این موضوع یک نکته عجیب برای تاریخچه پل خواجو به حساب می‌آید. برخی از سنگ‌ها به موزه تخت فولاد اصفهان منتقل شدند. تا آن روز هیچ کسی اطلاعی از وجود چنین قبرهایی نداشت و تصور نمی‌شود از بدنه پل به این منظور استفاده شده باشد.
شیرهای سنگی ساخته شده در این پل در مکان‌های دیگری نیز مشاهده می‌شود. ۱۲ عدد شیرسنگی شهر اصفهان در بنای درب کوشک، امامزاده احمد، گلستانه، خواجه علی شاه، طوقچی، تخت فولاد، امامزاده اسماعیل، امامزاده حمزه و آبخشان قرار دارد.
بررسی و شناخت تاریخچه پل خواجو به ما کمک می‌کند تا با زوایای پنهان، نکات برجسته و هویت غنی این پل بیشتر آشنا شویم. قطعا این اثر تاریخی یکی از بهترین نشانه‌ها برای اثبات تاریخ و فرهنگ کهن ایرانی است.
